Historia i opis

Home » Historia i opis

BAŃSKOSZCZAWNICKA KALWARIA (1744 – 1751)

Od połowy XVIII wieku Bańska Szczawnica należała do grona największych i najważniejszych miast w Królestwie Węgier. Szczawnickie górnictwo przeżywało swój złoty wiek. Korzystne warunki gospodarcze umożliwiły niebywały rozwój kulturalny miasta i przekształcenie jego wyglądu, w tym powstawanie nowych artystycznych dzieł. Jednym z nich była budowa unikalnej Kalwarii.

Ten imponujący, barokowy kompleks, oferujący widok na miasto z dominującej pozycji, znajduje się wśród najpiękniejszych obiektów tego typu w Europie. Doskonale przemyślane wzajemne oddziaływanie architektury, dzieł rzeźbiarstwa, malowideł i rzemiosła artystycznego ze środowiskiem naturalnym dosłownie pogrąża odwiedzających w historii ostatniej drogi Jezusa.

HISTORIA…

Inicjatorem budowy Kalwarii był ojciec Franciszek Perger (1700 – 1771) z lokalnego Towarzystwa Jezusowego (jezuitów). Z niesamowitym zapałem pozyskał poparcie mieszkańców dla idei budowy Kalwarii na wzgórzu Scharffenberg (Ostra Góra). Udało mu się zainspirować tym pomysłem włodarzy miasta tak bardzo, że zgodzili się objąć go swoim patronatem. W dniu 22 maja projekt został zatwierdzony również przez Kościół. Natomiast 14 września położono kamień węgielny pod budowę Górnego kościoła – pierwszego postawionego na wzgórzu obiektu. Projekt i wszystkie prace odbywały się pod przewodnictwem ojca Franciszka Pergera. Pracowali tu miejscowi kamieniarze, cieśle, ale również rzeźbiarze i malarze. Dokładnie siedem lat od rozpoczęcia prac, 14 września 1751 roku, kompleks ukończono i uroczyście konsekrowano.

Chociaż Kalwaria powstała w barokowym stylu, architektura jej budynków jest stonowana, a dekoracyjność umiarkowana, co umożliwia pielgrzymowi skoncentrowanie się na wewnętrznym przeżywaniu historii męki Chrystusa. Siłę oddziaływania potęgują realistyczne sceny w formie olbrzymich płaskorzeźb, zwłaszcza przedstawienie ostatniej z nich – Ukrzyżowania, składającej się z naturalnej wielkości rzeźb oraz malarstwa figuratywnego w tle.

Kompleks obiektów sakralnych na stromym wzgórzu Scharffenberg zbudowano z datków bogatych górników, dygnitarzy i prostych rodzin górniczych. Darczyńców przypominają herby na elewacji każdej stacji. Podczas inwazji tureckich na wzgórzu Scharffenberg znajdowała się wieża, z której ostrzegano przed nadejściem wroga.

 

Główne kamienie milowe w historii Kalwarii

19 listopada 1649 – Początek funkcjonowania misji jezuickiej w mieście.

13 marca 1744 – Rada Miasta zgodziła się na prośbę ojca Franciszka Pergera, dotyczącą budowy Kalwarii i udzieliła mu pierwszej pomocy finansowej w wysokości 300 złotych monet.

22 maja 1744 – Ojciec Perger poprosił zwierzchnika kościelnego o pozwolenie na budowę Kalwarii według wstępnego planu zaaprobowanego przez władze miejskie i objętego patronatem miasta. W tym czasie arcybiskupem ostrzyhomskim, z siedzibą w Trnawie, był Imrich Esterházy (1725- 1745).

13 sierpnia 1744 – Arcybiskup przyjął dobry plan i wydał pozwolenie Kościoła.

W międzyczasie ojciec Perger zbierał materiały i pieniądze. Rozpoczęły się prace nad zmianą krajobrazu oraz transport materiałów na górę. W budowę zaangażowali się zarówno oficjele miejscy, jak i grupy wiernych i pracowników.

14 września 1744 – Podczas Święta Podwyższenia Krzyża, w obecności dużej liczby wiernych i kapłana, uroczyście poświęcono kamień węgielny położony pod pierwszym budynkiem – Górnym kościołem.

14 września 1745 – Poświęcenie Górnego kościoła i celebracja pierwszej Mszy Świętej, na którą przybyła procesja z centrum miasta. Na zlecenie generalnego wikariusza, biskupa Michała Frivaisa, poświęcenia dokonał i Mszę Świętą odprawił bańskoszczawnicki przełożony P. jezuitów Filip Pez. Kazanie po słowacku powiedział proboszcz z Chrenovca – Michał Huč, a po niemiecku Juraj J. Herczeg, proboszcz z Handlovej.

1746 r.– Początek procesji na Kalwarię.

1751 r. – Na uroczystość Trójcy Świętej przybyli na Kalwarię znakomici goście, wśród nich cesarz Franciszek z Lotaryngii. Wszyscy złożyli wspólny hołd w Górnym kościele.

1748 r. – Ojciec Franciszek Perger, pomysłodawca i autor tego niezwykłego dzieła, przed ukończeniem budowy, napisał po słowacku i opublikował książkę o Kalwarii. Zawarł w niej nauki o modlitwach, porządek obrzędu podczas święta Podwyższenia Krzyża Świętego, odpusty w bańskoszczawnickiej Kalwarii, modlitwy do Umęczonego Chrystusa Pana oraz ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusa, modlitwę na drodze krzyżowej do Bolesnej Matki Maryi, modlitwy na dwanaście godzin dnia, pobudzenie wiary, nadziei i miłości, ćwiczenia w cnotach, modlitwy poranne i różne nabożeństwa za przyczyną Ukrzyżowanego Pana Jezusa.

13 września 1751 – Uroczyste poświęcenie całej Kalwarii.

1894 r. – Niektóre kapliczki zostały naprawione i odnowione przez architekta Wiliama Groszmanna i rzeźbiarza J. Krausa z Bańskiej Szczawnicy.

1945 r. – Duże szkody poniesione w wyniku walk podczas II wojny światowej.

1948 r. – Pielgrzymki były „regulowane” i ograniczane przez państwo. Jednakże grupy wierzących nadal przybywały tu, aby w Bożej naturze czerpać siłę, medytować, modlić się, a tym samym wzmocnić swoją wiarę i nadzieję…

1978 – 1981 – Przeprowadzono odbudowę, finansowaną ze środków państwowych. Prace wolontariackie pod kierownictwem miejscowego księdza Karola Benovica wykonywali wierzący z Bańskiej Szczawnicy, jak i z dalszej okolicy. Trzy, dolne kapliczki były stopniowo przesuwane wyżej, do ich aktualnego położenia.

 

OBECNIE

Stan bańskoszczawnickiej Kalwarii z pierwszej dekady XXI wieku odzwierciedlał brak zainteresowania publicznego nad losem jednego z naszych najcenniejszych, barokowych zabytków. Kalwarię naznaczył nie tylko niszczący upływ czasu, ale również stała się ofiarą ludzkiej obojętności i złośliwości. Część wytwornej dekoracji i przenośnych elementów rozkradziono, inne stały się celem wandali. Stopnia strat kulturowo – historycznej wartości w okresie 1989-2004 nie da się oszacować. Dzięki wysiłkom lokalnych działaczy na początku 2007 roku udało się wpisać Kalwarię na listę „100 najbardziej zagrożonych zabytków na świecie”. Wydarzenie to było ważnym impulsem inspirującym działania w celu zapobieżenia dalszej dewastacji Kalwarii i podjęcia kroków ku odnowie i ochronie najbardziej zagrożonych oryginalnych części.

Po ostatnimniszczycielskimatakuwandaliwiosną2004 roku, oryginalne elementyartystycznej dekoracjiKalwarii (drewniane płaskorzeźbyirzeźby) zostały stopniowoprzeniesione w celu zapewnienia im bezpieczeństwa. Nieistniał jednak spójnyplanichochrony iodpowiedniej prezentacji. Tostało się głównymimpulsemdo organizacji wystawy „Kalwaria w azylu” wpomieszczeniach Muzeum Słowackiego Górnictwa w Starym Zamku. Wystawaoferuje wyjątkowąokazję, by poznaćcałą kolekcjędrewnianych płaskorzeźb z kalwaryjskich kapliczek, jak również drewnianychrzeźbzGórnego kościoła. Dzieła tesą przypisane warsztatowi Dionýza Stanettigo (1710 – 1767) – znanego, barokowego rzeźbiarza, z siedzibą w Kremnicy. Pozbawienie kapliczek i kościołów kalwaryjskich niektórych oryginalnych częścitocena, jaką trzeba było zapłacić zaich ochronę.

O renowację, ochronę i ożywienie bańskoszczawnickiej Kalwarii od początku 2008 roku dba stowarzyszenie obywatelskie, znane jako Fundusz Kalwaryjski, które po ponad półwiecznej przerwie zastąpiło działalność poprzednika o tej samej nazwie, działającego od początku istnienia Kalwarii do momentu jego likwidacji przez reżim komunistyczny.

KAPLICZKI I KOŚCIOŁY

Bańskoszczawnicka Kalwaria swoją koncepcją wychodzi poza konwencjonalne przedstawienie drogi krzyżowej w postaci czternastu stacji. Struktura, rozkład przestrzenny i charakter zawartych scen symbolizują przesłanie prawdziwej historii zbawienia oraz gwarantują bogaty i wysoki poziom artystyczny. Opowieść o męce wzmocniona jest przez dramatyczne usytuowanie w otoczeniu malowniczej przyrody. Kompleks architektoniczny składa się z 17 stacji, trzech kościołów (Dolny kościół, Święte Schody i Górny kościół), stacji Więzienie (Ecce Homo) oraz Świętego Grobu, jedynego obiektu zbudowanego na przeciwległej, wschodniej stronie wzgórza.

Z typową dla baroku teatralnością każda z kapliczek przedstawia, za pomocą drewnianej płaskorzeźby, jeden z kluczowych momentów Męki Jezusa oraz innych decydujących wydarzeń z Jego życia.

Specjalny układ kapliczek jest niezwykły. Powszechnie kalwaria składa się z czternastu stacji, rozpoczyna się od skazania Chrystusa przed Piłatem, a kończy na grobie Pana Jezusa. Bańskoszczawnicka Kalwaria ma więcej stacji i inną kompozycję. Zaczyna się w Nazarecie, który Jezus opuszcza, aby zacząć swoje dzieło odkupienia. Wyjątkowość Kalwarii z jej delikatnym wpasowaniem się w środowisko naturalne była i nadal jest przyczyną popularności tego miejsca wśród pielgrzymów, ale także zwykłych turystów odwiedzających miasto.

Pierwsze trzy kapliczki to stacje przygotowawcze. Ich dzisiejsze położenie nie jest oryginalne. Początkowo zostały one wybudowane wiele metrów poniżej, lecz w wyniku rozwoju miasta zostały przytłoczone przez budynki mieszkalne. Dlatego też na przełomie lat 70 i 80 XX wieku przeniesiono je na ich aktualne miejsca. Od Dolnego kościoła ścieżka prowadzi do siódmej kapliczki, a następnie do Średniego kościoła – Świętych Schodów, gdzie serpentynowa dróżka się rozdziela.

Stacje po lewej stronie opowiadają wydarzenia związane ze skazaniem i męczeństwem Pana Jezusa z kulminacyjną sceną Jego ukrzyżowania w Górnym kościele. Przechodząc obok Świętego Grobu, pielgrzymi powracają wzdłuż siedmiu kapliczek, przedstawiających Siedem Boleści Najświętszej Maryi Panny. Cała podróż kończy się tuż powyżej Dolnego kościoła przy rzeźbie Matki Bożej Siedmiobolesnej.

ORIENTACYJNY PLAN BAŃSKOSZCZAWNICKIEJ KALWARII